امام رضا (ع) کیست؟
علی بن موسی بن جعفر(ع) معروف به امام رضا (۱۴۸–۲۰۳ق) هشتمین امام شیعه اثناعشری است. مشهورترین لقب او، رضا است. در حدیثی از امام جواد(ع) آمده است که لقب رضا از سوی خداوند به او داده شده است. او به عالم آل محمد و امام رئوف نیز شهرت دارد.
تولد امام رضا (ع)
زادروز امام رضا(ع) را پنجشنبه یا جمعه، ۱۱ ذی‌القعده یا ذی‌الحجه و یا ربیع الاول سال ۱۴۸ ،۱۵۱ق یا ۱۵۳ق نقل کرده‌اند. کلینی، صاحب اصول کافیو بیشتر علما و و مورخان سال تولدش را ۱۴۸ق نقل کرده‌اند.
مادر امام رضا(ع)
مادر امام رضا(ع) کنیزی از اهالی نوبه بوده است که با نام‌های مختلفی از او یاد شده است. گفته شده است هنگامی که امام کاظم(ع) او را خریداری کرد، نام تُکتَم را برای وی برگزیدو وقتی امام رضا(ع) را به دنیا آورد، او را طاهره نامید.
شیخ صدوق گفته است که عده‌ای نام مادر امام رضا(ع) را سَکَن نوبیه روایت کرده‌اند.همچنین اَروی، نجمه، سَمانه، نیز نامیده شده است و کنیه‌اش ام البنین بوده است. در روایتی آمده که مادر امام رضا(ع) کنیزی پاک و پرهیزگار به نام نجمه بود که حمیده مادر امام کاظم(ع) وی را خریداری و به دستور پیامبر(ص) در رؤیایی که دیده بود به پسرش بخشید و امام کاظم(ع) بعد از ولادت حضرت رضا(ع) او را طاهره نامید.»
دوران امامت
امام رضا(ع) در سال ۱۸۳ق، امامت را بر عهده گرفت و ۲۰ سال امام بود. دوره امامت امام رضا با خلافت هارون عباسی (۱۰ سال)، محمد امین (حدود ۵ سال) و مأمون عباسی (۵ سال) همزمان بود. امام هشتم تا پیش از سفر به خراسان، در مدینه زندگی می‌کرد. در سال ۲۰۰ یا ۲۰۱ق به دستور مأمون به مرو رفت و با تهدید و به اکراه ولایتعهدی او را پذیرفت.
حدیث سلسله الذهب
حدیث مشهور سلسله الذهب در سفر به خراسان، در نیشابور از امام رضا(ع) نقل شده است. این حدیث درباره توحید و شرایط آن است. پس از ورود امام رضا(ع) به خراسان، مأمون برای زیر سؤال بردن مقام و علم او، مناظراتی میان وی و بزرگان ادیان و مذاهب تشکیل داد که برخلاف میل مأمون، سبب برتری امام رضا و اقرار به دانش او شد. بخشی از این مناظرات در کتاب الاحتجاج اثر طبرسی نقل شده است.
شهادت امام رضا (ع)
براساس نقل مشهور، امام رضا(ع)، آخر ماه صفر سال ۲۰۳ق در ۵۵ سالگی در طوس به دست مأمون به شهادت رسید و در بقعه هارونیه در روستای سناباد دفن شد. امروزه حرم امام رضا، در مشهد زیارتگاه مسلمانان است.
آثار هنری در مورد امام رضا(ع)
درباره امام رضا(ع) آثار هنری متعددی اعم از شعر و رمان و فیلم و… تولید و منتشر شده است. در کتاب «مدایح رضوی در شعر فارسی»، قصیده‌هایی از ۷۲ شاعر فارسی زبان در مدح امام رضا(ع) گرد آورده شده است. مجموعه تلویزیونی «ولایت عشق» به کارگردانی مهدی فخیم‌زاده، یکی از مهم‌ترین فیلم‌ها درباره امام رضا(ع) است که در سال ۱۳۷۶ش ساخته شد. تابلوی «یا ضامن آهو» اثر محمود فرشچیان نیز درباره داستان ضمانت امام رضا(ع) برای یک آهو به تصویر کشیده شده است.
احادیث امام رضا (ع)
1. تفاوت مؤمن و کافر در قیامت
دَخَلَ رَجُلٌ مِنَ الزَّنَادِقَهِ عَلَى أَبِی الحَسَنِ(ع) وَ عِندَهُ جَمَاعَهٌ، فَقَالَ أَبُو الحَسَنِ(ع): أَیهَا الرَّجُلُ! أَ رَأَیتَ إِن کانَ القَولُ قَولَکم ـ وَ لَیسَ هُوَ کمَا تَقُولُونَ ـ أَ لَسنَا وَ إِیاکم شَرَعاً سَوَاءً؛ لاَ یضُرُّنَا مَا صَلَّینَا وَ صُمنَا وَ زَکینَا وَ أَقرَرنَا ؟ فَسَکتَ الرَّجُلُ. ثُمَّ قَالَ أَبُو الحَسَنِ(ع): وَ إِن کانَ القَولُ قَولَنَا ـ وَ هُوَ قَولُنَا ـ أَلَستُم قَد هَلَکتُم وَ نَجَونَا؟!
جماعتى در خدمت امام رضا(ع) بودند که کافری وارد شد. امام(ع) به او فرمود: «اگر سخن شما درست باشد ـ که نیست ـ، در این صورت، آیا نه این است که ما و شما یکسان هستیم و نماز و روزه و زکات و ایمان ما زیانى به ما نمى رسانَد؟». آن کافر، خاموش مانْد. سپس امام رضا(ع) فرمود: «واگر سخن ما درست باشد ـ که هست ـ آیا شما به هلاکت درنیفتاده اید و ما نجات نیافته ایم؟!».
الکافی: ج۱ ص۷۸ ح۳، گزیده حکمت نامه رضوی، صفحه: ۲۴۴
2. پاداش کمترین آزار برای زیارت امام رضا(ع)
الامام الرضا(ع) : ما مِن مؤمن یزورُنی فَیصیبُ وَجهَهُ قَطرَهٌ مِنَ الماءِ، إلاّ حَرَّمَ اللّهُ تَعالى جَسَدَهُ عَلَى النّارِ.
امام رضا (ع) :هیچ مؤمنى نیست که به زیارت من بیاید و قطره اى از آسمان بر چهره اش بیفتد(کمترین آزارى به او برسد)، مگر آن که خداوند متعال، بدن او را بر آتش، حرام مى گردانَد.
عیون أخبار الرضا(ع): ج ۲ ص۲۲۷ ح۱، گزیده حکمت نامه رضوی، صفحه: ۲۵۰
3. حدیث امام رضا (ع) در مورد تبسم به دیگران
الامام الرضا(ع) : مَن تَبَسَّمَ فی وَجهِ أخیهِ المُؤمِنِ کتَبَ اللّهُ لَهُ حَسَنَهً؛ ومَن کتَبَ اللّهُ لَهُ حَسَنَهً لم یعَذِّبهُ.
امام رضا (ع) :هر کس به روى برادر مؤمنش لبخند بزند، خداوند، برایش یک ثواب مى نویسد و کسى که خدا برایش ثوابى بنویسد، عذابش نمى کند.
مصادقه الإخوان: ص۱۵۷ ح۱، گزیده حکمت نامه رضوی، صفحه: ۲۵۰.
4. سبک زندگی امامان(ع)
الامام الرضا(ع) : إنَّ مِن دینِهِم [أی الأَئِمَّهِ(ع)]: الوَرَعَ، وَالعِفَّهَ، وَالصِّدقَ، وَالصَّلاحَ، وَالاِجتِهادَ، وأداءَ الأَمانَهِ إلَى البَرِّ وَالفاجِرِ، وطولَ السُّجودِ، وَالقیامَ بِاللَّیلِ، وَاجتِنابَ المَحارِمِ، وَانتِظارَ الفَرَجِ بِالصَّبرِ، وحُسنَ الصُّحبَهِ، وحُسنَ الجِوارِ، وبَذلَ المَعروفِ، وکفَّ الأَذی، وبَسطَ الوَجهِ، وَالنَّصیحَهَ، وَالرَّحمَهَ لِلمؤمنینَ.
امام رضا(ع): از دینِ آنان ـ یعنى امامان(ع) ـ است: پارسایى، پاک دامنى، راستى، درستى، سخت کوشى، باز گرداندن امانت به نیکوکار و تبه کار، سجده طولانى، عبادت شبانه، دورى از حرام، انتظار فرج با شکیبایى، حُسن همنشینى، حُسن همسایگى، نیکى کردن، بى آزارى، گشاده رویى، خیرخواهى و مهربانى با مؤمنان.
تحف العقول: ص ۴۱۶، گزیده حکمت نامه رضوی، صفحه: ۲۸۰
5. حدیث امام رضا (ع) در مورد همسایه‌داری
الامام الرضا(ع) : لَیسَ مِنّا مَن لمَ یأمَن جارُهُ بَوائِقَهُ.
امام رضا (ع) :از ما نیست کسى که همسایه اش، از بدى هاى او در امان نباشد.
عیون أخبار الرضا(ع): ج ۲ ص ۲۴ ح ۳، گزیده حکمت نامه رضوی، صفحه: ۲۹۴
6. حدیث امام رضا (ع) در مورد ویژگی های شیعیان
الامام الرضا(ع) : شیعَتُنا: المُسَلِّمونَ لِأَمرنا، الآخِذونَ بِقَولِنا، المُخالِفونَ لِأَعدائِنا؛ فَمَن لَم یکن کذلِک فَلَیسَ مِنّا.
امام رضا (ع) :شیعیان ما، تسلیم فرمان ما هستند، از سخن ما پیروى مى کنند و با دشمنان ما مخالف اند. پس هر که چنین نباشد، از ما نیست.
صفات الشیعه: ص ۸۲ ح ۲، گزیده حکمت نامه رضوی، صفحه: ۲۹۶
7. حدیث امام رضا (ع) در مورد افطاری دادن
الامام الرضا(ع) : فِطرُک أخاک الصّائِمَ أفضَلُ مِن صیامِک.
امام رضا (ع) :افطارى دادن تو به برادر روزه دارت، فضیلتش بیشتر از روزه داشتن توست.
مصباح المتهجّد: ص ۶۲۶، ح ۷۰۴، گزیده حکمت نامه رضوی، صفحه: ۴۱۴
8.حدیث امام رضا (ع) در مورد صلوات
الامام الرضا(ع) : مَن لَم یقدِر عَلى ما یکفِّرُ بِهِ ذُنوبَهُ، فَلیکثِر مِنَ الصَّلاهِ عَلى مُحَمَّدٍ وآلِهِ؛ فإِنَّها تَهدِمُ الذُّنوبَ هَدماً.
امام رضا (ع) :هر کس توانایى دادن کفّاره براى گناهانش را نداشت، بر محمّد و خاندان او فراوان صلوات بفرستد؛ زیرا صلوات، گناهان را به کلّى از بین مى برد.
عیون أخبار الرضا(ع): ج۱ ص۲۹۴ ح۵۲، گزیده حکمت نامه رضوی، صفحه: ۴۴۲
9. حدیث امام رضا (ع) در مورد غم زدایی از مؤمن
الامام الرضا(ع) : مَن فَرَّجَ عَن مُؤِمنٍ فَرَّجَ اللّهُ عَن قَلبِهِ یومَ القیامَهِ.
امام رضا (ع) :هر که غم مؤمنى را بزداید، خداوند در روز قیامت، غم را از دل او مى زداید.
الکافی: ج۲ ص۲۰۰ ح۴، گزیده حکمت نامه رضوی، صفحه: ۴۶۲
10. حدیث امام رضا (ع) در مورد سکوت
الامام الرضا(ع) : ما أحسَنَ الصَّمتَ لا مِن عی، وَالمِهذارُ لَهُ سَقَطاتٌ.
امام رضا (ع) :چه نیکوست آن خاموشى اى که از روى درماندگى [در سخن گفتن] نباشد! و براى پُرگو لغزش هاست.
الاختصاص: ص۲۳۲، گزیده حکمت نامه رضوی، صفحه: ۴۶۸
