ماه رجب، یکی از ماه‌های قمری در تقویم اسلامی است. ماه‌رجب، از اهمیت بالایی برخوردار است. این ماه به عنوان یکی از 4ماه حرام در اسلام شناخته شده است، که در آن جنگ و خونریزی ممنوع است. رجب همچنین به دلیل ارتباطش با برخی رویدادهای مهم دینی، مانند سفر معراج پیامبر اسلام حضرت محمد (ص) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این مطلب از مجله‌ی پارس تاپ10، به مناسبت شروع این ماه بزرگ و با اهمیت، به بررسی ویژگی‌ها و فضیلت ماه رجب، احادیث ماه رجب، دعای ماه رجب، روزه ماه رجب می‌پردازیم. همچنین در همین مطلب تصاویر مناسبی برای استوری و پروفایل ماه رجب نیز قرار داه شده است.
ماه حرام چیست؟
در تقویم اسلامی، 4 ماه به عنوان “ماه‌های حرام” شناخته می‌شوند. این ماه‌ها عبارتند از:
- ذو القعده (ذی‌القعده): یازدهمین ماه در تقویم قمری اسلامی.
- ذو الحجه (ذی‌الحجه): دوازدهمین و آخرین ماه در تقویم قمری اسلامی، که در آن حج انجام می‌شود.
- محرم: اولین ماه در تقویم قمری اسلامی.
- رجب: هفتمین ماه در تقویم قمری اسلامی.
در این ماه‌ها، بر اساس سنت اسلامی، جنگیدن و خونریزی به شدت ممنوع است. این ممنوعیت نه تنها به دلایل دینی بلکه به منظور حفظ صلح و امنیت در میان قبایل و جوامع مختلف اعمال می‌شد. این امر نشان دهنده سطح بالایی از احترام و تقدس برای این ماه‌ها بود. این مفهوم از دوران جاهلیت پیش از اسلام نشأت گرفته و در اسلام حفظ شده است. این ماه‌ها فرصت‌هایی برای تأمل، دعا، عبادت و انجام مناسک حج محسوب می‌شوند.
واژه‌ی رجب به چه معناست؟
واژه “رجب” در زبان عربی از ریشه “رَجَبَ” به معنای “توجه کردن”، “بزرگ داشتن” یا “احترام گذاشتن” گرفته شده است. این نام برای ماه رجب در تقویم قمری اسلامی برگزیده شده چرا که این ماه فضلیت بسیار دارد. ترجیب نیز به معنای چیزی است که به آن اهمیت داده می‌شود یا بزرگ داشته می‌شود.
نام “رجب” همچنین ممکن است اشاره به این مفهوم داشته باشد که این ماه یک دوره‌ای برای تأمل و تجدید حیات معنوی است، که در آن افراد از درگیری‌های جنگی و خشونت دوری می‌کنند و به سمت عبادت و دعا روی می‌آورند. این احترام و تعظیم به ماه رجب از دوران جاهلیت و پیش از اسلام نیز وجود داشته و در دوران اسلامی نیز ادامه یافته است.
آیا ماه رجب در دوران جاهلیت نیز اهمیت داشته است؟
بله، ماه رجب قبل از ظهور اسلام نیز اهمیت داشت. در جامعه عرب جاهلیت، رجب، به عنوان ماهی مقدس شناخته می‌شد. در این ماه، جنگیدن ممنوع بود و این تابو به عنوان بخشی از یک سنت قبیله‌ای و دینی مورد احترام قرار می‌گرفت. عرب‌های جاهلیت این ماه‌های حرام را زمان‌هایی برای عبادت، تأمل و حفظ صلح میان قبایل مختلف می‌دانستند. این دوران‌های صلح فرصتی برای تجارت، حج و برگزاری مراسم و جشن‌های دینی فراهم می‌کرد.
مردم بت پرست، منتظر آمدن این ماه بزرگ بودند. آنان دعا و حاجات خود را خود را در این ماه درخواست می نمودند. حتی نفرین های خود را در این ماه انجام میدانند! وقتی آن ها آتش بس می کردند، آیا ما نباید با خدا آتش بس کنیم؟! مگر نه اینکه گناه مصداق جنگ با خداست.
بنابراین، اهمیت ماه رجب در جامعه عرب قبل از اسلام نه تنها به دلایل دینی بلکه به دلایل اجتماعی و اقتصادی نیز بود. اسلام این مفهوم را به عنوان بخشی از تعالیم خود پذیرفت و ماه رجب را به عنوان یکی از ماه‌های حرام حفظ کرد. اما معانی و رسوم مرتبط با رجب در دوران اسلامی تغییر کرد و بیشتر معطوف به اعمال ویژه دینی شد.
چرا ماه رجب در اسلام اهمیت خاصی دارد؟
در میان مسلمانان، به ویژه در میان شیعیان، ماه رجب به عنوان زمانی برای عبادت، دعا و توبه خاص مورد توجه قرار می‌گیرد. بسیاری از مسلمانان در این ماه روزه‌های مستحبی می‌گیرند و اعمال ویژه‌ای را انجام می‌دهند. از جمله این اعمال دعای ام داوود، دعای رجبیه و اعتکاف می‌باشند.
همچنین، برخی از روزهای خاص در ماه رجب، مانند روز اول و روز 27 رجب (که به عید معراج معروف است)، دارای اهمیت خاصی هستند و بسیاری از مسلمانان این روزها را با انجام دعاها و عبادات خاص جشن می‌گیرند. این ماه، ماهی است که در کنار ماه شعبان، مقدم‌ی ورود به ماه مهمانی خداوند شناخته می‌شود. بنابراین دو ماه شریف رجب و شعبان، فرصتی برای تزکیهی هرچه بیشتر شیعیان برای بهره از سفر‌ی پر خیر و برکت ماه مبارک رمضان و آمادگی برای ورود به شب قدر است.
اعمال سفارش شده در این ماه:
به جای آوردن عمره و اگر مقدور نبود زیارت امام رضا (ع)، استغفار، روزه داری، شب زنده داری، اعتکاف و اذکار و نماز های مخصوص این ماه، از اعمال سفارش شده ی ماه رجب هستند.
ارزش استغفار در ماه رجب:
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سایر اهل بیت علیهم‌السلام آدابی از این ماه‌ها را به شیعیان خویش آموختند تا در پرتو این آداب، زمینه‌ی رشد برای آنها بیش از پیش فراهم شود. به عنوان نمونه رسول خدا (ص) یکی از آداب این ماه را استغفار معرفی کرده‌اند. ایشان فرمودند « در ماه رجب ، بسیار استغفار کنید؛ زیرا خداوند در هر ساعتى از این ماه، عده‌اى را از آتش مى‌رهانَد. براى خدا شهرهایى است که تنها کسانى وارد آنها مى‌شوند که ماه رجب را روزه بگیرند.» (کنز العمّال)
یا در روایتی دیگر فرمودند «رَجَبٌ شَهرُ الاِستِغفارِ لِاُمَّتی ، أکثِروا فیهِ الاِستِغفارَ ، فَإِنَّهُ غَفورٌ رَحیمٌ ، وشَعبانُ شَهرِی ، استَکثِروا فی رَجَبٍ مِن قَولِ : «أستَغفِرُ اللّهَ» ، وَاسأَ لُوا اللّهَ الإِقالَهَ وَالتَّوبَهَ فیما مَضى ، وَالعِصمَهَ فیما بَقِیَ مِن آجالِکُم.» یعنی رجب، ماه استغفار امت من است؛ پس در این ماه بسیار استغفار کنید که خدا آمرزگارى مهربان است. شعبان، ماه من است. در رجب، جمله «استغفر اللّه» را فراوان بگویید و از خداوند در باره گناهان گذشته توبه بخواهید و براى باقیمانده عمرتان، مصونیت از گناه.» (النوادر للأشعری، ص17)
برکات شب زنده‌داری رجبیه:
از دیگر اعمال مهمی که در این ماه توصیه شده است، شب‌زنده‌داری است. سید بن طاووس در جلد دوم کتاب «اقبال الاعمال» خود از پیامبر گرامی اسلام(ص) درباره فضیلت ماه رجب نقل می‌کند: «خداوند در آسمان هفتم فرشته‌ای را قرار داده است که اسمش داعی است؛ وقتی ماه رجب وارد می‌شود، فرشته‌ای که در آسمان هفتم است هر شب از ماه رجب تا به صبح ندا می‌دهد: «خوشا به حال ذاکرین، خوشا به حال اطاعت کنندگان»
[این ملک می‌گوید]: خدا دارد می‌گوید؟ من همنشین کسی هستم که با من بنشیند. من اطاعت می‌کنم از کسی که از من اطاعت کند. هر که از من طلب غفران کند، او را می‌آمرزم.» إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى نَصَبَ فِی السَّمَاءِ السَّابِعَهِ مَلَکاً یُقَالُ لَهُ الدَّاعِی فَإِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَجَبٍ یُنَادِی ذَلِکَ الْمَلَکُ کُلَّ لَیْلَهٍ مِنْهُ إِلَى الصَّبَاحِ طُوبَى لِلذَّاکِرِینَ طُوبَى لِلطَّائِعِینَ وَ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى أَنَا جَلِیسُ مَنْ جَالَسَنِی وَ مُطِیعُ مَنْ أَطَاعَنِی وَ غَافِرُ مَنِ اسْتَغْفَرَنِی.
ارزش روزه‌داری در ماه رجب:
یکی دیگر از آداب ماه رجب، تأکید بر روزه‌داری حتی به قدر یک روز است. امام کاظم علیه السلام فرمود «رَجَبٌ نَهرٌ فِی الجَنَّهِ؛ أَشَدُّ بَیاضا مِنَ اللَّبَنِ وَ أَحلَى مِنَ العَسَلِ. مَن صامَ یَوما مِن رَجَبٍ سَقاهُ اللّهُ مِن ذَلِکَ النَّهرِ؛ رجب، نهرى است در بهشت که سفیدتر از شیر و شیرین تر از عسل است . هرکه یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد، خداوند از آن نهر به او مى‌نوشاند. (تهذیب الأحکام؛ کتاب من لا یحضره الفقیه) یا رسول خدا (ص) فرمود «إنَّ فی الجَنّهِ قَصْرا لا یَدخُلُهُ إلّاصُوّامُ رَجَبٍ»؛ یعنی در بهشت قصری است که جز روزه‌داران رجب وارد آن نمی‌شوند.» (مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل)
در نهایت اینکه آنچه در آداب این ماه مبارک اهمیت دارد، توجه به محضریت خداوند و محضریت اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام است؛ به ویژه آنکه خداوند این ماه را مزین به میلاد پر خیر و برکت امیر مؤمنان علیه‌السلام، امام باقر، امام جواد و امام هادی علیهم‌السلام و نیز مبعث رسول خدا صلی الله علیه و آله کرده است. این مناسبت‌ها حکمت‌های الهی برای پیوند محضریت عترت با محضریت خداست.
اعمال شب اول رجب:
- دعای هلال: خوب است وقتی هلال ماه رجب دیده شد، گفته شود:”اللهم اهله علینا بالامن و الایمان و السلامه و الاسلام ربی و ربک الله عز و جل.”
- غسل : پیامبر(ص) فرموده اند:” هر کس ماه رجب را درک کند و اول و وسط و آخر آن ماه را غسل نماید، از گناهان خود پاک می‌شود مانند روزی که از مادر متولد شده است.
- نماز بعد از عشا: بعد از نماز عشاء دو رکعت نماز گزارده شود به این نحو: ” 2 رکعت اول حمد و الم نشرح یک مرتبه و توحید سه مرتبه و در رکعت دوم حمد و الم نشرح و توحید و معوذتین خوانده شود و پس از سلام، 30 مرتبه صلوات بفرستد تا خداوند گناهان او را بیامرزد مانند روزی که از مادر متولد شده است.
- زیارت امام حسین(ع)
منابع بیشتر برای مطالعه در مورد ماه رجب:
- کتاب ادب حضور؛ نوشته ی محمد تقی فیاض بخش
- ماه رجب، ماه یگانه شدن با خدا؛ اصغر طاهر زاده
کتاب اول دارای متن روان تر و ساده تر است. این کتاب برای عموم مردم قابل استفاده است. اما کتاب دوم متن تخصصی تری دارد.
اطلاعات بیشتر
