زردی نوزاد چیست؟ + راه‌های درمان خانگی

روزهای ابتدایی تولد نوزاد برای والدین خصوصا مادر معمولا پر از چالش است. درد و حالت ناتوانی از یک طرف و مواجهه با موجود جدیدی که نیازمند مراقب و شیردهی است از سمت دیگر. در این میان زردی نوزاد نیز چالش و نگرانی دیگری است که مادر و پدر باید پیگیر آن باشند.

در این مقاله از مجله‌ی پارس تاپ10، قصد داریم به زبان ساده در مورد زردی نوزاد و راه‌های درمان آن صحبت کنیم. به امید اینکه با افزایش آگاهی از حجم نگرانی و استرس مادران و پدران عزیز این مرز و بوم بکاهیم. اگر شما نیز والدی هستید که به تازگی صاحب فرزند شده‌اید در ابتدا به شما تبریک می‌گوییم و از شما می‌خواهیم که تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.

زردی نوزاد چیست؟

صورت و چشمان بسیاری از نوزادان در بدو تولد مقداری به زردی گرایش دارد. این حالت زردی نوزادی، یرقان نوزادی یا Neonatal jaundice نام دارد.

چرا زردی نوزاد اتفاق می‌افتد؟

زردی در نوزادان به دلیل افزایش سطح بیلی‌روبین در خون اتفاق می‌افتد. بیلی‌روبین یک ماده‌ی رنگی است که در نتیجه‌ی تجزیه‌ی گلبول‌های قرمز خون تولید می‌شود. نوزادان در چند روز اول زندگی در مقایسه با بزرگسالان گلبول‌ قرمز بیشتری تولید می‌کنند که به سرعت تجزیه می‌شوند.

دلایل افزایش سطح بیلی روبین خون در نوزادان چیست؟

1. عدم رشد کافی کبد

این نوع زردی در اکثر نوزادان سالم، طبیعی است و معمولاً در روزهای اول زندگی و به خصوص پس از روز دوم یا سوم بروز می‌کند. دلیل آن عدم رشد کافی کبد نوزاد در یک هفته اول زندگی است که نمی‌تواند به طور موثری بیلی‌روبین را پردازش کند.

در دوران بارداری، کبد مادر بیلی‌روبین را برای جنین حذف می‌کند. اما پس از تولد، کبد کودک باید شروع به حذف این ماده کند. بنابراین اگر کبد به اندازه کافی رشد نکرده باشد، ممکن است نتواند از شر بیلی‌روبین خلاص شود. در نتیجه، این ماده در خون انباشته می‌شود و پوست کودک زرد به نظر می‌رسد.

2. شیر مادر

در برخی موارد، زردی و افزایش بیلی روبین در خون می‌تواند به دلیل ترکیبات موجود در شیر مادر ایجاد شود. این نوع زردی معمولاً بعد از هفته اول شروع می‌شود و معمولاً نیاز به درمان ندارد.

3. سایر دلایل

این نوع زردی ممکن است ناشی از مشکلات زیر باشد:

• عدم سازگاری خون نوزاد و مادر: نوزادانی که با گروه خونی مادرشان سازگار نیستند (مثل گروه‌های خونی AB و O) ممکن است دچار زردی شوند.
• عفونت‌ها: عفونت داخلی یا عفونت‌های دیگر می‌توانند باعث افزایش بیلی‌روبین و زردی شوند.
• مشکلات کبدی: بیماری‌هایی که عملکرد کبد را تحت تأثیر قرار می‌دهند می‌توانند باعث زردی شوند.
• نقص‌های متابولیکی: برخی از اختلالات نادر متابولیکی ممکن است منجر به زردی در نوزادان شوند.

تست زردی نوزاد در منزل

یکی از سوالات متداول مادران و پدران این است که چگونه متوجه شویم نوزاد زردی دارد؟! در مراکز درمانی از دستگاه بیلی روبین تست برای دانستن سطح زردی نوزاد استفاده می‌شود. البته امروزه کیت‌های تشخیصی ارزان قیمتی نیز برای اندازه‌گیری سطح زردی‌نوزاد در خانه نیز وجود دارد.

اما یک راه آسان برای آزمایش زردی نوزاد در منزل این است که پیشانی یا بینی کودک را در شرایط نوری خوب (ترجیحا در نور طبیعی روز) به آرامی فشار دهید. اگر پوست نوزاد در جایی که فشار داده‌اید زرد رنگ به نظر می‌رسد، احتمالا نوزاد شما زردی خفیف دارد. رنگ پوست در نوزادان سالم برای یک لحظه کمی روشن‌تر از رنگ طبیعی دیده شود.

زمان مراجعه به پزشک

در اکثر بیمارستان‌ها وضعیت نوزاد از نظر سلامتی بررسی می‌شود و سپس ترخیص اتفاق می‌افتد. اما ممکن است سطح بیلی روبین در روز سوم تا هفتم افزایش یابد. بنابراین نیاز است در این زمان نیز نوزاد مجددا توسط پزشک معاینه شود.

همچنین علائم زیر ممکن است نشان‌دهنده زردی شدید یا عوارض ناشی از بیلی‌روبین اضافی باشند. بنابراین لازم است در صورت مشاهده آن‌ها به پزشک مراجعه نمایید:

• پوست کودک در حال زردتر شدن است.
• پوست شکم، بازوها یا پاهای کودک زرد به نظر می‌رسد.
• سفیدی چشم کودک به رنگ زرد دیده می‌شود.
• کودک بی‌حال است یا به سختی بیدار می‌شود.
• کودک وزن اضافه نمی‌کند یا به خوبی شیر نمی‌خورد.
• کودک با صدای بلند گریه می‌کند.
• کودک علائم دیگری دارد که باعث نگرانی شما شده است.

عوامل خطرساز زردی‌نوزادی

عواملی که خطر ابتلا به زردی به‌خصوص نوع شدید آن را افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:

• نوزادان نارس: نوزادی که قبل از هفته ۳۸ بارداری به دنیا می‌آید ممکن است نتواند بیلی‌روبین را مانند سایر نوزادان پردازش کند. از سوی دیگر، احتمالا به خوبی شیر نمی‌خورد و مدفوع کمتری دارد. در نتیجه، بیلی‌روبین کمتری از طریق مدفوع دفع می‌شود.
• کبودی قابل‌توجه هنگام تولد: نوزادانی که در حین زایمان کبود می‌شوند ممکن است به دلیل تجزیه گلبول‌های قرمز دچار افزایش بیلی‌روبین شوند.
• گروه خونی متفاوت: اگر گروه خونی مادر با جنین متفاوت باشد، احتمال دارد کودک آنتی‌بادی‌هایی را از طریق جفت دریافت کرده باشد که باعث تجزیه سریع گلبول‌های قرمز می‌شوند.
• تغذیه با شیر مادر: گاهی‌اوقات زردی نوزاد به علت شیر مادر است. نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، به‌ویژه آن‌هایی که مواد مغذی کافی دریافت نمی‌کنند، بیشتر از دیگران در معرض خطر این عارضه هستند. با این حال، به دلیل فواید شیردهی، کارشناسان همچنان آن را توصیه می‌کنند. تنها نکته مهم این است که از تغذیه مناسب فرزندتان و هیدراته بودن بدن او مطمئن شوید.
• نژاد: مطالعات نشان می‌دهد که نوزادان از اصل و نسب آسیای شرقی بیشتر از سایر کودکان در معرض خطر ابتلا به زردی هستند.

روش‌های درمان زردی نوزاد

زردی خفیف اغلب در عرض ۲ یا سه هفته خودبه‌خود از بین می‌رود. اما برای درمان زردی متوسط ​​یا شدید ممکن است ذرمان‌هایی از سوی پزشک در نظر گرفته شود:

• نوردرمانی (فوتوتراپی): یکی از متداول ترین روشه‌های درمان زردی استفاده از دستگاه فوتوتراپی است. این دستگاه شامل یک لامپ مخصوص که نور طیف سبز-آبی ساطع می‌کند. نور، شکل و ساختار مولکول‌های بیلی‌روبین را به گونه‌ای تغییر می‌دهد که می‌توانند هم از طریق ادرار و هم از طریق مدفوع دفع شوند.
  امروزه کلینیک‌هایی وجود دارند که این دستگاه را برای چند روز به امانت می‌دهند و شما می‌توانید این دستگاه را در منزل و با خیال راحت استفاده نمایید.
• ایمونوگلوبولین داخل وریدی (IVIg): اگر علت زردی به تفاوت گروه خونی مادر و کودک مربوط باشد، IVIg بهترین داروی زردی نوزاد است. استفاده از این دارو به کنترل زردی کمک می‌کند و نیاز به انتقال خون را کاهش می‌دهد.
• انتقال خون: در موارد نادر، اگر زردی شدید باشد و به سایر درمان‌ها پاسخ ندهد، کودک به انتقال خون نیاز پیدا می‌کند. این روش شامل برداشت مکرر مقادیر کمی از خون کودک و جایگزین کردن آن با خون فرد دیگری است. این کار باعث رقیق شدن بیلی‌روبین و آنتی‌بادی‌های مادر می‌شود.

روش درمان زردی نوزاد در خانه

اگر زردی شدید نباشد، ممکن است پزشک تغییراتی را در عادات تغذیه توصیه کند تا سطح بیلی‌روبین کاهش یابد. این تغییرات عبارت‌اند از:

• تغذیه مکرر: تغذیه مکرر باعث می‌شود کودک شما شیر بیشتری دریافت کند. در نتیجه، دفعات اجابت مزاج افزایش می‌یابد و بیلی‌روبین از طریق مدفوع دفع می‌شود. نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند باید روزی هشت تا ۱۲ بار در چند روز اول زندگی شیر بخورند. نوزادانی که شیر خشک می‌خورند باید در هفته اول هر ۲ تا سه ساعت یک‌بار ۳۰ تا ۶۰ میلی لیتر شیر خشک دریافت کنند.

یکی از ساده‌ترین روش‌های از بین بردن زردی در نوزادان، شیر خوردن مکرر است. با این کار ادرار و مدفوع افزایش می‌یابد و بیلی روبین اضافی نیز از بدن نوزاد دفع می‌شود.

• تغذیه تکمیلی: اگر کودک در تغذیه با شیر مادر مشکل داشته باشد، وزن از دست بدهد یا کم‌آب باشد، ممکن است پزشک استفاده از شیر خشک یا شیر دوشیده‌شده را توصیه کند. گاهی‌اوقات پزشک از شما می‌خواهد چند روز به فرزندتان فقط شیر خشک بدهید و سپس دوباره شیردهی را از سر بگیرید.
• نور خورشید: یکی دیگر از راه‌های درمان خانگی زردی نوزاد قرار دادن نوزاد برای چند دقیقه در نورخورشید است. برای این کار باید نوزاد دمای هوا مناسب و معتدل باشد تا بتوانید نوزاد را برهنه نمایید. همچنین چشم بندی بر چشمان کودک قرار دهید تا آسیبی به چشمانش وارد نشود. در نهایت باز هم بهتر است قبل از انجام این کار با پزشک کودک خود مشورت داشته باشید.

درمان زردی نوزاد در طب سنتی

• استفاده از شیر خشت: یکی از روش‌های درمان یرقان نوزادی در طب سنتی استفاده از شیر خشت است. امروزه قطره‌ی زردی نوزاد که حاوی عصاره‌ی شیرخشت است، با نام بیلی ناستر در داروخانه‌ها به فروش می‌رسد. البته قبل از امتحان کردن این محصولات با پزشک حتما مشورت نمایید.
  
  طرز استفاده از شیر خشت برای درمان زردی نوزاد: شیر خشت گیاهی مفید برای زردی است که باید به اندازه‌ی یک نخود از آن را داخل کمی آب جوش حل کنید. آن را داخل یک توری ریز بریزید و عصاره‌ی صاف شده را دو یا سه نوبت در روز به کودک بدهید. در هر بار فقط یک قاشق مربا خوری از عصاره‌ی شیر خشت را باید داخل دهان نوزاد بریزید.
• استفاده از ترنجبین: ترنجبین نسخه‌ی گیاهی موثر برای درمان زردی است. مدت استفاده از ترنجبین بازه‌ی زمانی ۶ تا ۱۰ روز است و اگر در این مدت به طرز صحیح استفاده شود درمان بی خطر و موثری است. استفاده از ترنجبین حتی عارضه‌ای هم به جا نمی‌گذارد.
  
  طرز استفاده از ترنجبین برای درمان زردی نوزاد:
  ترنجبین را هم مانند شیر خشت باید در کمی آب جوش شود و داخل توری یا صافی ریخته شود. عصاره‌ی ترنجیبن را دو ساعت یک بار به اندازه‌یک قاشق چایخوری به نوزاد بدهید و اگر چند روز این کار را ادامه دهید اثر زردی از بین می‌رود. در طول مدتی که از عصاره‌ی ترنجبین استفاده می‌کنید می‌توانید رنگ ادرار یا مدفوع نوزاد را بررسی کنید. اگر رنگ آن به زرد طلایی تغییر کرد و رنگ زردی چهره‌ی نوزاد هم کمتر شد می‌توانید مطمئن شوید که زردی در حال درمان است.
• ایحاد دمای متعادل در محیط: زردی در طب سنتی ایرانی نشان از حرارت و گرمای بالای بدن است. گرم بودن دمای محیط می‌تواند منجر به کم آبی نوزاد و تشدید زردی شود. بنابراین ایجاد دمای متعادل در منزل یکی از راه‌های رفع این مشکل است. برای ایجاد دمای مناسب در خانه بایستی از یک دماسنج استفاده شود و دمای اتاق نوزاد را بین ۲۴تا ۲۸ تنظیم کرد.
• ایجاد اصلاحاتی در تغذیه‌ی مادر: در طب سنتی، تغذیه مادر در زردی نوزاد بسیارمهم است. در طب سنتی توصیه می­‌شود که مادر باید از خوردن غذاهای چرب، تند و دارای طبع گرم و حتی میوه های زرد رنگ مانند موز خودداری کند. مادر باید از خوراکی‌هایی با طبع سرد استفاده کند تا گرمی از شیر مادر به نوزاد منتقل نشده و مزید بر علت نشود.

  از جمله این خوراکی‌های مفید برای رفع یرقان نوزادی که مادر باید استفاده کند؛ می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:انار؛ انار به دلیل طبع سرد و خشکی که دارد می‌تواند در کاهش زردی نوزاد موثر باشد.
  خیار، پرتقال؛ مصرف خیار توسط مادر به دلیل طبع سردی که دارد در کاهش درجه زردی نوزاد موثر است.
  کاهو؛ کاهو هم شیر مادر را زیاد می‌کند و چون سموم کبد را پاک می‌کند، در کاهش و رفع زردی نوزاد موثر است.
  هندوانه؛ این میوه با طبع سرد و ویتامین ث کمک می‌کند تا سیستم ایمنی نوزاد بتواند بهتر با زردی مقابله کند.
  آلبالو؛ طبع سرد و خشک دارد و با تصفیه خون می‌تواند در رفع زردی نوزاد تاثیرگذار باشد.
  نارنگی؛ این میوه باعث فعالیت آنزیمی در کبد می‌شود که کمک می‌کند کبد بیلی‌روبین را فیلتر و از بدن دفع کند.
  سیب سبز و لیمو ترش؛ این میوه ها نیز سبب پاکسازی کبد می‌شود و به دفع زردی نوزاد کمک می‌کند.
  سیر، زنجبیل و پیاز نیز با بهبود عملکرد کبد می توانند در درمان زردی موثر باشند.
  البته همان‌طور که می‌دانیم نباید در خوردن سردیجات نیز افراط کرد که زیاده‌روی نیز مضرات خاص خود را دارد.

• حجامت پشت گوش: یکی دیگر از شیوه‌هایی که در طب سنتی برای درمان بیماری‌های مختلف استفاده می‌شود حجامت است. حجامت برای درمان هر بیماری در قسمت خاصی از بدن انجام می‌شود. برای نوزادان هم برش‌ها معمولا در پشت گوش نوزاد و در حد چند قطره انجام می‌­شود. جهت استفاده از این روش نیز بایستی حتما با پزشک مشورت گردد.
• شستشوی دست و پای نوزاد با عرقیجات طبع سرد: بر اساس متون طب سنتی عرقیجاتی که طبع سرد دارند، نظیر کاسنی و شاتره باعث کاهش درجه حرارت بدن نوزاد شده و از این جهت می توانند موثر باشند. همچنین می‌توانند با بهبود عملکرد صفرا و کبد در درمان زردی نوزادان تاثیر به سزایی داشته باشند. از جمله آن ها می‌توان به عرق کاسنی، شاتره، بید، خارشتر و گشنیز اشاره کرد.

  روش شستشوی نوزاد با عرقیجات: شما می‌توانید برای رفع زردی نوزادی دست و پای نوزاد را چند مرتبه در روز با عرقیجات گیاهی نظیر کاسنی، شاه‌تره شستشو دهید. البته برای این‌که دمای بدن نوزاد افت نکند، بهتر است قبل از استفاده عرقیجات را کمی حرارت دهید. یا یک یا دو لیوان عرق کاسنی را داخل یک لگن آب بریزید و نوزاد را در آن لگن حدود ده دقیقه ماساژ دهید تا اثرات زردی از بین برود. به این شیوه سلول‌های کبد ترمیم می‌شود و زردی از بین می‌رود.

• استفاده از آرد جو : نوزادانی که میزان بیلی‌روبین خون آن‌ها بالا است و دچار زردی می‌شوند را می‌توان با آرد جو درمان کرد. برای این‌کار باید کمی آرد جو را دور ناف و روی صورت نوزاد بپاشید تا زردی را از بین ببرد. این روش در کنار استفاده از فلورسنت یک شیوه‌ی موثر درمانی در طب سنتی است.

سخن آخر

در این مقاله در مورد زردی نوزاد و راهکارهای درمانی آن در طب نوین و طب سنتی و ایرانی صحبت کردیم. امیدواریم این مقاله توانسته باشد موجب افزایش آگاهی و کاهش نگرانی شما در زمینه‌ی زردی نوزادی باشد. به امید سلامتی و شادی همه‌ی فرزندان ایران زمین

راستی شما نیز اگر تجربه‌ای در زمینه‌ی زردی نوزادان و درمان آن دارید برایمان کامنت کنید تا والدین دیگر نیز از این تجربیات بهره ببرند.

بیشتر