آفت دهان یکی از بیماری های شایع دهان محسوب میشود. این بیماری گرچه نمود بیرونی ندارد اما میتواند بسیار دردناک و نگران کننده باشد. ما در این مقاله از پارس تاپ 10 تصمیم گرفتیم به طور کامل به بررسی آفت دهان، علل و عوامل ایجاد آن بپردازیم و راهکارهایی برای درمان خانگی آن ارائه دهیم.
آفت دهان چیست؟
آفت دهان (Canker Sore یا Aphthous Ulcer) زخم های کوچک، سطحی و دردناکی هستند که روی بافت نرم داخل دهان (روی لب ها، داخل گونه ها، روی زبان، قاعده لثه یا سقف دهان) ظاهر می شوند. این زخم ها مسری نیستند و برخلاف تبخال، روی سطح بیرونی لب ها ایجاد نمی شوند.
آفت دهان چه شکلی است؟!
ویژگی های ظاهری آفت:
- معمولاً گرد یا بیضی شکل هستند.
- مرکز آنها سفید یا زردرنگ است.
- حاشیه آنها قرمز و ملتهب است.
- اندازه آنها از چند میلیمتر (کوچک) تا بیش از یک سانتیمتر (بزرگ) متغیر است.
علت و عوامل ایجاد آفت دهان
علت دقیق ایجاد آفت دهان به طور کامل شناخته شده نیست، اما تصور میشود که ترکیبی از عوامل در ایجاد آن نقش دارند. این عوامل میتوانند محرک یا تشدیدکننده باشند:
۱. عوامل سیستمیک و ایمونولوژیک (عمومی)
- استرس و اضطراب: یکی از شایعترین محرکهاست. استرس میتواند سیستم ایمنی بدن را تضعیف یا مختل کند.
- کمبودهای تغذیهای: کمبود ویتامینها و مواد معدنی مانند B12، اسید فولیک، آهن و روی از عوامل شناخته شده هستند.
- اختلالات هورمونی: تغییرات هورمونی در دوران قاعدگی، بارداری یا یائسگی میتواند محرک باشد.
- حساسیت و آلرژی: حساسیت به برخی مواد غذایی مانند شکلات، قهوه، توت فرنگی، پنیر، آجیل و غذاهای اسیدی یا تند.
- بیماری های سیستمیک: در برخی افراد، آفت میتواند نشانهای از یک بیماری زمینهای مانند بیماری سلیاک (حساسیت به گلوتن)، بیماری التهابی روده (مثل کرون یا کولیت اولسراتیو)، بیماری بهجت یا HIV باشد.
۲. عوامل فیزیکی و موضعی (مکانیکی و شیمیایی)
ضربه و آسیب به دهان: این شایعترین عامل فیزیکی است و شامل:
- گاز گرفتن تصادفی لب یا گونه
- مسواک زدن خشن
- دندان مصنوعی یا براکت ارتودنسی که به بافت دهان ساییده میشود
- درمان های دندانپزشکی
مواد شیمیایی تحریککننده: استفاده از خمیردندان ها یا دهانشویه های حاوی سدیم لوریل سولفات (SLS) میتواند برای برخی افراد محرک باشد.
حساسیت به باکتری های دهان: برخی نظریه ها نشان میدهند واکنش سیستم ایمنی به باکتری های طبیعی دهان می تواند باعث آفت شود.
۳. عوامل ژنتیکی
حدود یک سوم افرادی که به طور مکرر دچار آفت میشوند، سابقه خانوادگی این مشکل را دارند. این موضوع نشاندهنده یک مولفه ژنتیکی در ابتلا به آن است.
۴. سایر عوامل
- ترک سیگار: به طور عجیبی، برخی افراد پس از ترک سیگار به طور موقت دچار آفت میشوند که احتمالاً به دلیل تغییر در محیط باکتریایی دهان است.
- عفونت های ویروسی: گاهی اوقات یک بیماری ویروسی (مانند سرماخوردگی) میتواند باعث ظهور آفت شود.
- برخی داروها: داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (مانند ایبوپروفن) و برخی دیگر از داروها میتوانند جزو عوارض جانبی باشند.
انواع آفت دهان
1. آفت مینور (کوچک): شایعترین نوع (۸۰-۸۵٪ موارد). اندازه آنها کوچک (کمتر از ۱ سانتیمتر) است و معمولاً در عرض ۷-۱۴ روز و بدون جا گذاشتن اسکار (جوشگاه) بهبود مییابند.
2. آفت ماژور (بزرگ): کمتر شایع است. اندازه آنها بزرگتر (بیش از ۱ سانتیمتر)، عمیقتر و بسیار دردناکتر است. بهبودی آنها ممکن است چند هفته تا چند ماه طول بکشد و امکان دارد جای زخم از خود به جا بگذارند.
3. آفت هرپتی فرم (شبه تبخال): نادرترین نوع. این آفت ها به صورت دستهای از ۱۰ تا ۱۰۰ زخم بسیار ریز (۱-۲ میلیمتر) ظاهر میشوند که ممکن است با هم ادغام شده و یک زخم بزرگ irregular ایجاد کنند. آنها معمولاً در عرض چند هفته بهبود مییابند.
آیا آفت دهان خطرناک است؟
به طور کلی، آفت دهان (Canker Sore) در بیشتر موارد خطرناک نیست و یک مشکل شایع و خودمحدودشونده است. اما استثناهایی وجود دارد که نیاز به توجه بیشتری دارد.
چه زمانی آفت دهان میتواند نشانه یک مشکل جدیتر باشد؟
در موارد زیر باید به پزشک یا دندانپزشک مراجعه کنید:
بزرگ بودن غیرعادی آفت: اگر قطر آفت بیش از ۱ سانتیمتر باشد.
تعداد زیاد آفت: اگر به طور همزمان تعداد زیادی آفت (مثلاً ۴-۵ عدد یا بیشتر) در دهان ظاهر شود.
طولانی شدن مدت بهبودی: اگر آفت بعد از دو هفته بهبود نیابد.
گسترش به دیگر نقاط: اگر زخم ها به لب ها گسترش یابند.
درد بسیار شدید: دردی که با روش های خودمراقبتی معمول قابل کنترل نباشد.
همراهی با علائم دیگر در بدن: اگر آفت همراه با این علائم باشد، میتواند نشانه یک بیماری سیستمیک باشد:
- تب
- بثورات پوستی
- درد مفاصل
- مشکل در بلع
- درد شکم یا اسهال
آفت دهانی مکرر نشانهی چیست؟
اگر به طور مکرر (چند بار در ماه یا تقریباً همیشه) دچار آفت می شوید، ممکن است نشانه ای از شرایط زیر باشد:
کمبودهای تغذیهای: مانند کمبود ویتامین B12، آهن، اسید فولیک یا روی.
بیماری های التهابی روده: مانند کرون یا کولیت اولسراتیو.
بیماری سلیاک: یک اختلال گوارشی ناشی از حساسیت به گلوتن.
ضعف سیستم ایمنی: مانند HIV/AIDS.
راهکارهای خانگی برای درمان آفت دهان چیست؟
آفت دهان میتواند بسیار آزاردهنده باشد. خوشبختانه راهکارهای خانگی متعددی برای تسکین درد و تسریع بهبودی وجود دارد. در ادامه به دستهبندی کاملی از این راهکارها پرداختهام:
دسته اول: درمانهای موضعی (برای تسکین فوری و ترمیم)
این روشها مستقیماً روی خود آفت اعمال میشوند:
- آب و نمک: نصف قاشق چایخوری نمک را در یک لیوان آب ولرم حل کنید و به مدت ۳۰-۶۰ ثانیه در دهان بچرخانید و سپس بیرون بریزید. این کار را ۲-۳ بار در روز تکرار کنید.
مزیت: نمک باعث کاهش التهاب و درد شده و محیط دهان را تمیز میکند و از عفونت ثانویه جلوگیری میکند. - جوش شیرین: یک قاشق چایخوری جوش شیرین را با کمی آب مخلوط کنید تا به حالت خمیر درآید. این خمیر را مستقیماً روی آفت بگذارید. همچنین میتوانید آن را در آب حل کرده و به عنوان دهانشویه استفاده کنید.
مزیت: جوش شیرین با متعادل کردن pH دهان، به کاهش التهاب و درد کمک میکند. - عسل: پس از شستشوی دهان، کمی عسل طبیعی و خام را مستقیماً روی آفت بمالید. این کار را چند بار در روز تکرار کنید.
مزیت: عسل به دلیل خواص ضدباکتریایی و ضدالتهابی طبیعی، به کاهش درد و سرعت بخشیدن به بهبودی کمک میکند. - ماست پروبیوتیک: روزانه ماست پروبیوتیک میل کنید یا کمی ماست را مستقیماً روی آفت قرار دهید.
مزیت: باکتریهای مفید موجود در ماست (مانند لاکتوباسیلوس) به تعادل فلور میکروبی دهان کمک کرده و روند بهبودی را تسریع میکنند. - چای کیسهای: یک چای کیسهای استفاده شده (ترجیحاً چای سیاه) را پس از خنک شدن، به مدت ۵-۱۰ دقیقه مستقیماً روی آفت قرار دهید.
مزیت: چای سیاه حاوی تانن است که دارای خاصیت قابض بوده و به کاهش درد و التهاب کمک میکند. - شیرینبیان: میتوانید ریشه شیرینبیان را در اطراف آفت بجوید یا از پودر آن به همراه آب، خمیر درست کرده و روی آفت بگذارید.
مزیت: شیرینبیان خواص ضدالتهابی قوی دارد و به ترمیم مخاط دهان کمک میکند. - رب انار: رب انار نیز میتواند به بهبود و درمان این بیماری دهانی کمک بسیاری نماید.
- بابونه: میتوانید از چای بابونه غلیظ به عنوان دهانشویه استفاده کنید یا تی-بگ مرطوب آن را روی آفت قرار دهید. بابونه دارای خواص ضدالتهابی و آرامبخش است.
- آلوئه ورا: ژل داخل برگ تازه آلوئه ورا را مستقیماً روی آفت بمالید. این ژل به خاطر خواص التیامبخش و خنککنندگی خود شناخته شده است.
- سرکه سیب: (توجه: این روش به دلیل اسیدی بودن ممکن است برای برخی دردناک باشد.) یک قاشق چایخوری سرکه سیب را در یک لیوان آب رقیق کرده و به عنوان دهانشویه استفاده کنید. باکتریهای مفید موجود در آن ممکن است به بهبودی کمک کنند.
دسته دوم: تغییرات رژیم غذایی و سبک زندگی
این روشها به پیشگیری و بهبود کلی کمک میکنند.
- پرهیز از غذاهای محرک: از مصرف غذاهای تند، اسیدی (مانند مرکبات، گوجه فرنگی)، شور و همچنین آجیلهای خشن تا زمان بهبودی کامل خودداری کنید.
- مصرف ویتامینها: ویتامین B کمپلکس، B12، آهن و اسید فولیک: کمبود این ویتامینها و مواد معدنی از علل شایع آفت است. مصرف مکملهای این مواد (پس از مشورت با پزشک) یا افزایش مصرف مواد غذایی حاوی آنها (مانند سبزیجات برگدار، حبوبات، گوشت و ماهی) میتواند مفید باشد.
- تقویت سیستم ایمنی: مصرف مواد غذایی سرشار از روی (مانند گوشت قرمز، اسفناج) و ویتامین C (مانند فلفل دلمهای، کیوی) میتواند به تقویت سیستم ایمنی و ترمیم زخم کمک کند.
- مدیریت استرس: استرس یکی از عوامل اصلی تحریک آفت است. تمرینات تنفسی، مدیتیشن، یوگا و ورزش منظم میتواند در پیشگیری موثر باشد.
جمع بندی نهایی
به طور خلاصه، آفت دهان یک بیماری شایع و غیرمسری است که علت دقیق و واحدی ندارد، اما معمولاً در نتیجه تعامل بین یک سیستم ایمنی فعال، عوامل ژنتیکی و یک محرک محیطی (مانند استرس، ضربه یا یک ماده غذایی) ایجاد میشود.
برای بیشتر افراد، آفت یک مشکل موقتی و خودمحدودشونده است، اما اگر زخم های شما:
- بسیار بزرگ و غیرمعمول باشند.
- به طور مکرر و پشت سر هم ظاهر شوند.
- بیش از سه هفته باقی بمانند.
- با تب، اسهال یا بثورات پوستی همراه باشند.
حتماً به یک پزشک یا دندانپزشک مراجعه کنید تا علت آفت دهان شما جدیتر بررسی شود.
راهکارهایی نیز برای درمان خانگی آفت دهان وجود دارد. مانند استفاده از آب و نمک، رب انار، دمنوش بابونه، سرکه سیب، ژل آلوورا و غیره که به طور کامل در مقاله آنها را توضیح دادیم. امیدواریم این مطلب نیز برای شما مفید بوده باشد.
- آیا شما نیز به طور مکرر دچار آفت دهانی میشوید؟!
- راهکار شما برای درمان آفت زدن در دهان چیست؟!
